بررسی آداب و رسوم مذهبی مردم قم در ماه‌های محرم و صفر
آغاز محرم
با شروع ماه محرم، فضای شهر قم به کلی تغییر می‌کند. خیابان‌ها و کوچه‌ها با پرچم‌ها و پارچه‌های سیاه آذین‌بندی می‌شوند و مساجد، حسینیه‌ها و تکایا آماده برگزاری مراسم عزاداری می‌شوند. مردم قم از اولین شب محرم، با حضور در مساجد و حسینیه‌ها، مراسم عزاداری را آغاز می‌کنند. این مراسم شامل قرائت زیارت عاشورا، نوحه‌خوانی و سخنرانی‌های مذهبی است که توسط روحانیون و مداحان برگزار می‌شود.در این شب‌ها، مردم با یادآوری مصائب اهل بیت (ع)، به تبیین فلسفه قیام امام حسین (ع) و ارزش‌های دینی و اخلاقی آن می‌پردازند.
عزاداری‌های خیابانی
یکی از ویژگی‌های بارز محرم در قم، برگزاری عزاداری‌های خیابانی است. در این مراسم‌ها، دسته‌های عزاداری با حرکت در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر، به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند. این دسته‌ها معمولاً شامل گروه‌های مختلف مردمی، هیئت‌های مذهبی و جوانان هستند که با لباس‌های سیاه و پرچم‌های عزاداری در مسیرهای مشخص حرکت می‌کنند.
طبق گفته سایت بوستان نوحه‌خوانان با خواندن اشعار حزن‌انگیز و مداحی‌های مربوط به واقعه عاشورا، مردم را به یادآوری شهادت امام حسین (ع) و یارانش دعوت می‌کنند. این عزاداری‌ها با نظم و هماهنگی خاصی برگزار می‌شود و تا نیمه‌های شب ادامه دارد.
تاسوعا و عاشورا
روزهای تاسوعا و عاشورا، اوج مراسم عزاداری در قم است. در این روزها، مردم از صبح زود در مساجد، حسینیه‌ها و خیابان‌ها جمع می‌شوند و با برگزاری مراسم مختلف، به عزاداری می‌پردازند. در روز تاسوعا، مردم با یادآوری رشادت‌ها و ایثار حضرت عباس (ع)، برادری و وفاداری را به نمایش می‌گذارند.
در روز عاشورا، مراسم با شکوه بیشتری برگزار می‌شود و مردم با اجرای تعزیه، به نمایش واقعه عاشورا می‌پردازند. این نمایش‌ها، با بازیگری و اجرای صحنه‌های مختلف از روز عاشورا، تأثیر عمیقی بر حاضران می‌گذارد و به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر و عمیق‌تر با مصائب اهل بیت (ع) آشنا شوند.
نذری دادن
نذری دادن یکی از آداب و رسوم مهم مردم قم در محرم و صفر است. مردم با تهیه غذاها و شیرینی‌های مختلف، آن‌ها را به عنوان نذری بین عزاداران توزیع می‌کنند. این نذری‌ها معمولاً شامل غذاهای سنتی مانند قیمه، قورمه‌سبزی، حلیم و شله‌زرد است. بسیاری از خانواده‌ها و هیئت‌های مذهبی، از روزهای ابتدایی محرم به تهیه و توزیع نذری مشغول می‌شوند و این عمل را به عنوان یک عبادت و کار نیک انجام می‌دهند. نذری دادن نمادی از بخشندگی و همدلی است و به تقویت روحیه همبستگی و همکاری در جامعه کمک می‌کند.
مراسم شام غریبان
یکی دیگر از مراسم‌های مهم محرم در قم، مراسم شام غریبان است که در شب یازدهم محرم برگزار می‌شود. در این شب، مردم با روشن کردن شمع‌ها و حرکت در خیابان‌ها، به یاد غربت و مظلومیت اهل بیت (ع) پس از واقعه عاشورا می‌پردازند. این مراسم با خواندن نوحه‌های حزن‌انگیز و دعاهای ویژه همراه است و فضایی پر از اندوه و تأمل ایجاد می‌کند.
مردم با حضور در مساجد و حسینیه‌ها، به یاد زنان و کودکان اهل بیت (ع) که پس از عاشورا به اسارت برده شدند، عزاداری می‌کنند و با خواندن زیارت عاشورا و دعاهای مختلف، ارادت خود را به خاندان پیامبر (ص) ابراز می‌دارند.
مراسم اربعین
اربعین حسینی، چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) و یارانش، یکی از بزرگ‌ترین مراسم‌های مذهبی در قم است. در این روز، مردم با حضور در مساجد، حسینیه‌ها و حرم حضرت معصومه (س)، به برگزاری مراسم عزاداری و قرائت زیارت اربعین می‌پردازند. مراسم پیاده‌روی به سوی حرم حضرت معصومه (س) یکی از رسوم ویژه اربعین در قم است که با حضور گسترده مردم و با نظم و هماهنگی خاصی برگزار می‌شود.
این پیاده‌روی نمادی از عشق و ارادت به امام حسین (ع) و خاندان اهل بیت (ع) است و مردم با طی مسیرهای طولانی و با تحمل سختی‌ها، به زیارت حرم حضرت معصومه (س) می‌پردازند.
مراسم صفر
ماه صفر نیز در قم با برگزاری مراسم‌های مذهبی و عزاداری‌های ویژه همراه است. در این ماه، مردم با حضور در مساجد و حسینیه‌ها، به یادآوری مصائب اهل بیت (ع) پس از واقعه عاشورا و به ویژه شهادت امام حسن مجتبی (ع) و امام رضا (ع) می‌پردازند.
مراسم عزاداری در روزهای بیستم و بیست و هشتم صفر که به ترتیب مصادف با رحلت پیامبر اسلام (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) و شهادت امام رضا (ع) است، با شکوه خاصی برگزار می‌شود. مردم با برگزاری مراسم‌های مختلف، از جمله قرائت زیارت‌نامه‌ها، نوحه‌خوانی و سخنرانی‌های مذهبی، به عزاداری و بزرگداشت این مناسبت‌های مهم می‌پردازند.
هیئت‌های مذهبی و نقش آن‌ها
هیئت‌های مذهبی نقش بسیار مهمی در برگزاری مراسم محرم و صفر در قم دارند. این هیئت‌ها که شامل گروه‌های مختلف مردمی و جوانان هستند، با برنامه‌ریزی و هماهنگی دقیق، مراسم‌های عزاداری را برگزار می‌کنند. هیئت‌ها با تهیه و توزیع نذری‌ها، برگزاری دسته‌های عزاداری و هماهنگی با مساجد و حسینیه‌ها، به ایجاد نظم و انسجام در مراسم‌ها کمک می‌کنند.
همچنین، هیئت‌های مذهبی با دعوت از مداحان و سخنرانان برجسته، به برگزاری مراسم‌های پرشور و معنوی کمک می‌کنند و نقش مهمی در تقویت فرهنگ دینی و مذهبی در جامعه ایفا می‌کنند.
نقش زنان در مراسم محرم و صفر
زنان نیز در برگزاری مراسم محرم و صفر در قم نقش بسیار فعالی دارند. آن‌ها با حضور در مجالس عزاداری و شرکت در مراسم‌های مختلف، به یادآوری مصائب اهل بیت (ع) و ترویج ارزش‌های دینی کمک می‌کنند. زنان در تهیه و توزیع نذری‌ها و برگزاری مراسم‌های خانگی عزاداری نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.
مراسم‌های مخصوص زنان، که در خانه‌ها و حسینیه‌های زنانه برگزار می‌شود، فرصتی برای زنان فراهم می‌کند تا با شنیدن سخنرانی‌ها و نوحه‌های مذهبی، به تقویت ایمان و آگاهی دینی خود بپردازند.
فعالیت‌های فرهنگی و هنری
در ماه‌های محرم و صفر، فعالیت‌های فرهنگی و هنری نیز در قم رونق می‌گیرد. نمایشگاه‌های مذهبی، اجرای تعزیه و نمایش‌های آئینی، از جمله فعالیت‌هایی هستند که با هدف ترویج فرهنگ عاشورا و آشنایی بیشتر مردم با واقعه کربلا برگزار می‌شود. این فعالیت‌ها با حضور هنرمندان و گروه‌های نمایشی برگزار می‌شود و به بازنمایی صحنه‌های مختلف از واقعه عاشورا و مصائب اهل بیت (ع) می‌پردازد. تعزیه به عنوان یک هنر نمایشی مذهبی، با استقبال گسترده مردم مواجه می‌شود و به تقویت پیوندهای فرهنگی و دینی کمک می‌کند.
آداب و رسوم مذهبی مردم قم در ماه‌های محرم و صفر، نمایانگر عشق و ارادت عمیق آن‌ها به اهل بیت (ع) و ارزش‌های دینی است.
